تاریخ سیستان و بلوچستان
((کلنل بیت)) یکی از ماموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثار باقیمانده از آتش سوزی را دیده است
شهر سوخته در56کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل - زاهدان واقع شده است
این شهر در3200سال قبل از میلاد پایه گذاری شده است
شهر سوخته اما پیشرفته
شهر سوخته دارای نظام مرتب و منظم آب‌رسانی و تخلیه‌ی فاضلاب بوده است
اولین جراحی بروی مغز در این شهر و بروی سر یک دختر بچه انجام گردیده است
بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته151هکتار وسعت دارد
برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش کشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30 ساله بوده که در یکی از گور های شهر سوخته مدفون شده بوده است.
کشف اولین خط کش جهان با قدمت بیش از پنج هزار سال
این خط کش به طول 10 سانتیمتر با دقت نیم میلیمتری و از جنس چوب آبنوس است. کشف خط کش در شهر سوخته زابل نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی دارای پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات بوده اند
قدیمی ترین تخته نرد جهان
از گور باستانی موسوم به شماره 761 کهن ترین تخته نرد جهان به همراه 60 مهره ی آن در شهر سوخته پیدا شد. این تخته نرد بسیار قدیمی تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در بین النهرین پیدا شده بود.
>> مخترع انیمشین در جهان ما بوده ایم نه چینی ها
نخستین انیمیشن جهان
باستان شناسان هنگام کاوش در گوری 5 هزار ساله جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می شود. آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه‌های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه‌ای که حرکت بز به سوی درخت را نشان می دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در 5 حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکت و از برگ آن تغذیه می کند.
حاصل انیمیشن و باز سازی آن بروی کامپیوتر
به گفته این باستانشناس، بز از جمله حیواناتی است که در رسیدن به ارتفاعات تبحر داشته و می‌تواند با یک حرکت جهشی به سمت بالا حرکت کند. هنرمند نقاش شهر سوخته، با دقت و زبردستی موفق به تصویر کردن جهش این بز شده است.
از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده، می‌توان از سفال با امضای سفال‌گر بر روی آن، چکش، سوزن، شهرک‌های مسکونی و ساختمان‌های همه‌گانی همچون آپارتمان، بذر خربزه، حبوبات، ماهی خشک کرده، برنج، زیره، کوره‌های سفالگری، کوره‌های ذوب فلزات، دکمه، تبر، بندکفش، قلاب، شانه سر، طناب، سبد، گل مو، قاب‌های چوبی، کفش، کمربند و ... نام برد.
قدیمی ترین تاس جهان
کوه خواجه سیستان با معماری شگفت انگیز
"کوه خواجه" با معماری شگفت انگیز در دل کویر ایران در سیستان همچون نگین درخشانی خودنمایی می‌کند.
کوه خواجه تنها عارضه طبیعی دشت سیستان با ارتفاع تقریبی ? 609متر از سطح دریا است که در هنگام پرآبی جزیره کوچکی را در میان دریاچه هامون شکل می‌دهد.
کوه خواجه بزرگترین معماری خشتی بر جای مانده از دوره "پارتیان" در منطقه سیستان قرار دارد و یکی از مهمترین آثار دوره‌های اشکانی، ساسانی- اسلامی است.
این بنا تنها عارضه طبیعی مرتفع در منطقه مسطح سیستان به شمار می‌رود و در آن کاخ، آتشکده، زیارتگاه خواجه مهدی و قبرستانی از دوران مختلف به یادگار مانده است.
این گدازه بازالیتی ذوزنقه‌ای شکل کوهی است که در حدود ? 20کیلومتری جنوب غربی زابل و میانه دریاچه هامون قد برافراشته است.
مجموعه کوه خواجه برای نخستین بار در سال ? 1916توسط "اورل اشتین" باستانشناس معروف انگلیسی شناسایی و کشف شد.
بدنبال آن پروفسور "هرتسفلد" آلمانی طی سالهای ? 1929 -1925میلادی به جستجو در آثار کوه خواجه پرداخت و حاصل کاوشهای این باستانشناس در کتاب "سکستان، ایران شرق باستان و تاریخ باستانشناسی ایران" آمده است.
?40سال قبل هم "گوئلینی" باستانشناس و معمار ایتالیایی کاوشهای محدودی در آثار کوه خواجه انجام داد که نتایج آن را در کتابی با عنوان "معماری ایران و آثار کوه خواجه" منتشر کرد.
از حیث اعتقادی و بر اساس اسطوره‌های زرتشتی دریاچه هامون مقدس بوده و ظهور منجی (سوشیانت) از این دریاچه اتفاق می‌افتد.
بنابر باورهای آیین مزدیسنا و اسطوره‌های پهلوی که بر اساس تعالیم زرتشت تدوین شده است، در پایان هزاره دوازدهم، برای سومین بار از خاندان "بهروز پارسا"، دوشیزه‌ای به آب دریاچه هامون داخل شده و آخرین رهاننده یا "سوشیانت" موسوم به "استوت ارته" از وی زاییده می‌شود.
به همین لحاظ کوه‌خواجه نیز تقدس خاصی دارد، سوشیانت به شکلهای مختلف تقریبا در تمام متون زرتشتی و اوستایی از جمله در گاتها، یسنا، سروده‌های زرتشت و یشتها مورد اشاره قرار گرفته و شکی نیست که اشو زرتشت در کتاب اوستا به آن اشاره داشته است.
در سال ? 1370نیز میراث فرهنگی به کار بررسی و نقشه‌برداری از آثار کوه خواجه پرداخت و پس از کاوشهای مختلف در سالهای متمادی در این محل ? 11اثر از دوران تاریخی مختلف کشف شد.
تزیینهای معماری بکار رفته در برخی قلعه‌های این بنا شباهت به شیوه یونانی دارد، سر ستون‌هایی به سبک دوریک با پیچهای توماری، تزیینهای دیگری مانند گل کوچک پرپر به صورت نیلوفری (لوتوس)، از هنر هخامنشی اقتباس شده است و بعضی از آنها به هنر بین‌النهرین نیز شباهت دارد.
کوه خواجه در میان ادیان سه گانه کهن شامل اسلام، مسحیت و زرتشت ( ایران باستان) از اهمیت و قداست زیادی برخوردار بوده است.
این کوه نام خود را از آرامگاه خواجه مهدی یکی از دوستداران خاندان علوی که مزارش بر فراز این کوه واقع شده، گرفته است.
در کاوشهای انجام شده در کوه‌خواجه و قلعه‌های موجود در آن، دیوارهایی با ارتفاع ? 40متر که با خشت ساخته شده و بیش از یکهزار سال قدمت دارد نیز کشف شده‌اند.
روزگاران نه چندان دور دریاچه هامون پر آب بود و کوه خواجه به مانند جزیره‌ای سربرآورده از میان آبهای این دریاچه از دور خودنمایی می‌کرد.
آن زمان کوه خواجه و قلعه اشکانی آرام گرفته بر پشته آن خوشبخت بودند.
خوشبخت از آن رو که انسان کمتر می‌توانست به آن دسترسی داشته باشد و همه از دور به زیارت این کوه مقدس می‌پرداختند.
اما به مرور زمان با استمرار خشکسالی و خشکی دریاچه هامون و نیز قهر طبیعت این بنای مهم در آستانه تخریب قرار گرفته است.
با این وجود سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان این بنای عظیم را به همراه دو اثر منحصر بفرد دیگر سیستان به نامهای شهر سوخته (? 3200سال قبل از میلاد) و دهانه غلامان ( شهر هخامنشی) برای ثبت در فهرست آثار جهانی به سازمان علمی، فرهنگی، تربیتی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) پیشنهاد داده است.
منطقه سیستان با جمعیت ? 500هزار نفر و دو شهرستان زابل و زهک در شمال استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.
